Брајан Дојл е американски писател и новинар, роден 1956. Автор е на осум романи и на дваесетина книги есеи, патеписи и биографска проза.
По неговата смрт од тумор на мозок на 60-годишна возраст објавена е збирката „Една долга река песни: белешки за духовните и недуховните чуда“ (2019). Од неа пренесуваме есеј за едно од таквите чуда на природата, во кое чука срце големо колку нокте од новороденче.
***
ХОЈАС ВОЛАДОРАС
Помислете троа подолго на едно колибри. Срцето му чука десет пати во секунда. Тоа е со големина на гумичка за молив. Срцето е голем дел од колибрито. Joyas voladoras - летечки скапоцени камења, така ги нарекоа птиците првите бели истражувачи во Америка, а белите луѓе никогаш не беа виделе такви суштества, бидејќи колибрите се појавија во светот само во Америка, никаде на друго место во универзумот, повеќе од тристотини видови од нив што леткаат и зујат и собираат нектар во временски зони девет пати оддалечени од нашите; нивните срца чукаат побрзо отколку што тоа јасно можеме да го слушнеме ако ги притиснеме нашите слоновски уши на нивните бесконечно мали гради.
Секое од нив се спушта на илјада цвеќиња дневно. Можат да се нуркаат во воздухот со сто километри на час. Можат да летаат наназад. Можат да патуваат повеќе од oсумстотини километри без да застанат да земат душа. Но кога одмараат, тие се блиску до смртта: во престудените ноќи или кога гладуваат тие влегуваат во состојба на ступор, метаболизмот им забавува до петнаесетинка од нивната нормална стапка на спиење, срцата речиси им запираат, едвај чукаат, и ако наскоро не се загреат, ако набргу не го најдат она слаткото, срцата им се ладат и престануваат да чукаат. Помислете за момент на оние колибри кои веќе не ги отворија очите денес, токму на овој ден, во Америка, на тие громогласни диви срца со големина на бебешко нокте, секое од тие луди срца стишано, а неговата брилијантна музика замрзната.
Колибрите, како и сите летечки птици, но и уште повеќе од тоа, имаат неверојатно огромни, џиновски жестоки метаболизми. За да го поттикнат тој метаболизам, имаат срца како тркачки автомобили кои трошат кислород со брзина што вади од памет. Нивните срца се изградени од потенки, послаби влакна од нашето. Нивните артерии се поцврсти и позатегнати. Тие имаат повеќе митохондрии во нивните срцеви мускули - сè за да можат да голтнат повеќе кислород. Срцата им се соголени до кожа поради војната која ја водат против гравитацијата и инерцијата, поради лудата потрага по храна, блесавата идеја за лет. Цената на нивната амбиција е живот поблиску до смртта; трпат повеќе срцеви удари и аневризми од кое било друго живо суштество. Скапо е да се лета. Гориш. Ја спржуваш машината. Го топиш моторот. Секое суштество на земјата има приближно две милијарди отчукувања на срцето кои треба да ги потроши во текот на животот. Нив можеш да ги потрошиш кроце, како желка, и да доживееш двесте години, или можеш да ги поминеш брзо, како колибри и да доживееш две години.
Најголемото срце на светот е она на синиот кит. Тежи повеќе од седум тони. Големо е како соба. Тоа всушност и е соба, со четири комори. Дете може да шета низ него, со високо крената глава, наведнувајќи се само за да помине низ залистоците. Залистоците се големи колку оние врати на нишање во салун. Оваа куќа од срце води суштество долго сто стапки. Кога ќе се роди, тоа е долго дваесет стапки и тежи четири тони. Китот е мноооогу поголем од твојот автомобил. Секој ден пие 378 литри млеко од својата мајка и качува по 90 килограми на ден, а кога ќе наполни седум или осум години минува низ незамислив пубертет и потоа реално исчезнува од човечкиот вид, бидејќи речиси ништо не се знае за неговите навики за парење, шемите на движење, исхраната, социјалниот живот, јазикот, социјалната структура, болестите, духовноста, војните, приказните, очајувањето и уметноста на синиот кит. Веројатно има десет илјади сини китови во светот, кои живеат во сите океани на земјата, па сепак за најголемото животно кое некогаш живеело не знаеме речиси ништо. Но, го знаеме ова: животните со најголеми срца во светот обично патуваат во парови, а нивните продорни извици, нивниот силен копнежлив јазик, може да се слушне под вода со милји и милји.
Цицачите и птиците имаат срца со четири комори. Рептилите и желките имаат срца со три комори. Рибите имаат срца со две комори. Инсектите и мекотелите имаат срца со една комора. Црвите имаат срца со една комора, иако може да имаат дури единаесет еднокоморни срца. Едноклеточните бактерии воопшто немаат срце; но дури и тие имаат течност која е вечно во движење, која се лулее од едната до другата страна на ќелијата, се прелева и се вртложи. Ниту едно живо суштество не е без тоа внатрешно течно движење. Сите се мрешкаме одвнатре.
Толку многу се чува во срцето во текот на животот. Толку многу нешта се чуваат во срцето во еден ден, во еден час, во еден момент. На крајот не сме отворени со никого - ни со мајка и татко, ни со сопруга или сопруг, ни со љубовник, со дете, со пријател. Им отвораме прозорци на сите нив, но живееме сами во куќата на срцето. Можеби мораме така. Веројатно не можеме да поднесеме да бидеме толку голи, од страв од постојано загрозено срце. Кога сме млади, мислиме дека ќе дојде една личност која секогаш ќе внимава на нас; како што старееме сфаќаме дека ова е детски сон, дека сите срца на крајот се помодрени и разранети, набиени и раскинати, дека ги поправаат времето и волјата, дека се закрпуваат со силата на карактерот, но дека се сепак кревки и ранливи засекогаш, без разлика колку е жестока твојата одбрана и колку цигли ќе вградиш во ѕидот. Можеш да си го заградиш срцето колку што сакаш, така за да биде цврсто и тврдо, студено и непробојно, но тоа пак може да се стопи за миг - од повторен женски поглед, од детски здив со мирис на јаболко, од кршењето на стакло на патот, од зборовите „Имам нешто да ти кажам“, од мачка со скршен 'рбет што се влечка накај шумата за таму да умре, од минувањето на старечката хартиеста рака на мајка ти низ густежот на твојата коса, од сеќавањето на гласот на татко ти кој рано наутро одекнува од кујната, каде што прави палачинки за своите деца.
Брајан Дојл
